Renaturyzacja rzek Polski

Streszczenie

Artykuł zawiera podstawowe informacje dotyczące renaturyzacji rzek na terenie Polski. Dodatkowo przedstawiono metody wykonania renaturyzacji na polskich przykładach.

Słowa kluczowe: renaturyzacja, rzeki, przepławka, koryto, retencja rzeczna, koryto rzeki, ciek

* mgr inż. Aleksandra Rowińska, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica

* mgr inż. Sebastian Kawa, Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki

                                                                                                                                             

Czym jest renaturyzacja?

Renaturyzacja to działanie wspomagające odtworzenie stanu ekosystemu lub procesów przyrodniczych, jakie zachodzą w ekosystemie, który został zdegradowany, zniszczony bądź uszkodzony. Inaczej mówiąc, jest to zbiór działań, zorientowanych na przywrócenie możliwie wielu elementów ekosystemu rzecznego wcześniej zniekształconego w wyniku zarządzania. Celem zarządzania rzekami nie jest powrót do ich pierwotnego układu i stanu, co w obliczu występujących presji byłoby niemożliwe. Możliwe jest przywracanie rzekom jak najwięcej ich cech, które pozwolą na pełnienie funkcji zarówno gospodarczych i społecznych, jak również przyrodniczych.

Błędnym założeniem jest, że renaturyzacja to proces pozostawienia rzeki samej sobie, przez co panuje ogólna niechęć do tego procesu – z powodu zwiększenia ryzyka powodziowego czy zaniedbania rzeki, na której nie są wykonywane żadne prace. W rzeczywistości renaturyzację rzeki przeprowadza się najczęściej poprzez: zaplanowanie, przeprowadzenie odpowiednich działań technicznych, a następnie monitoring ich skuteczności. Celem działań prowadzących do renaturyzacji rzeki jest zwiększenie jej zróżnicowania.

Metody renaturyzacji

Renaturyzacja opiera się na poprawie funkcjonalności ekosystemów przy zachowaniu prawidłowego funkcjonowania istniejących budowli hydrotechnicznych. Przykładem takich działań są przepławki dla ryb, które umożliwiają migrację ryb powyżej stopni wodnych, bądź urządzeń hydrotechnicznych.

Fot. 1. Przepławka przy EW Kamienna na Drawie (źródło: http://drawalifeplus.rdos.szczecin.pl/zakonczono-monitoring-funkcjonowania-przeplawek-na-rzece-drawa-oraz-korytnica-z-wykorzystaniem-nowoczesnych-technik-monitoringowych-technologia-rfid/)

 

Do regularnego koryta rzeki wprowadzane są również elementy siedliskotwórcze, takie jak głazy lub tzw. deflektory z naturalnego materiału, występującego lokalnie. W ramach renaturyzacji często przywraca się rzece wcześniej od niej odcięte meandry.

Fot. 2. Zrenaturyzowane koryto Narewki w Białowieży (rok 2014 i 2018) (źródło: Podręcznik dobrych praktyk renaturalizacji wód powierzchniowych)

Za renaturyzację uznaję się również usuwanie piętrzeń, czy obniżanie fragmentów terenu przyrzecznego, odnawianie starorzeczy, odtwarzanie rzędnej dna wraz z przywróceniem równowagi bilansu rumowiska.

Obok prac wymagających przygotowania formalnego i projektowego, do renaturyzacji zalicza się również prace, które mogą być uznane za prace utrzymaniowe, nie wymagające dodatkowych pozwoleń. Należą do nich m. in. zaniechanie lub ograniczenie wykaszania roślin z brzegów  i dna wód powierzchniowych, punktowe zasypywania wyrw w dnie wód płynących, spowodowanych przez obiekty antropogeniczne, zaniechanie lub ograniczenie usuwania namułów i osadów piaszczystych, a także żwirowych osadów dennych, nasadzanie drzew i krzewów w strefie brzegowej, kształtowanie roślinności w strefie zalewowej i na brzegach wód.

Renaturyzacja rzek w Polsce

Rzeki w Polsce charakteryzują się wysokim stopniem przekształcenia. Większość Jednolitych Części Wód Powierzchniowych wymaga przeprowadzenia renaturyzacji, około 90% polskich rzek wymaga poprawy stanu ekologicznego. Poprawę stanu tych rzek można osiągnąć w większości poprzez proste i niedrogie działania utrzymaniowe. Powinno się w jak największej mierze wykorzystywać możliwości stwarzane przez aktualne procesy hydrologiczne w rzekach.

Fot. 3. Przykłady rzek, o różnych stopniu przekształcenia, wymagających podjęcia zróżnicowanych działań renaturyzacyjnych. (źródło: Podręcznik dobrych praktyk renaturalizacji wód powierzchniowych)

Renaturyzacja rzek na świecie ma szybszy przebieg niż w Polsce. Niemniej jednak przedsięwzięcia renaturyzacyjne są realizowane w Polsce coraz liczniej, a wiedza na temat renarutyzacji jest coraz bardziej poszerzana.

Na zamówienie PGW Wody Polskie, w 2020 roku został opracowany „Podręcznik dobrych praktyk renaturalizacji wód powierzchniowych”, prezentujący koncepcję oraz metody renaturyzacji rzek, a także zalecenia i wskazania. Podręcznik opracowano w ramach przedsięwzięcia „Opracowanie krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych”.

 

Źródła:

„Podręcznik dobrych praktyk renaturalizacji wód powierzchniowych”, Wody Polskie, Kraków 2020

https://hydrobim.pl/renaturyzacja-i-rewitalizacja-rzek-w-polsce/

https://inzynierbudownictwa.pl/renaturyzacja-rzek/

Facebook
Facebook
Facebook